Łysa Góra - Klasztor na Świętym Krzyżu woj. świętokrzyskie

Pomyślałam sobie że ten zimowy wypad idealnie nada się aby ostudzić troszkę rozgrzane lipcowym słońcem ciała.
Wyruszyliśmy na Łysą Górę w grudniu ubiegłego roku, było pięknie, świeciło słońce a temperatura sięgała -10 C.
Na samym szczycie pewnie było więcej niż te -10 bo obrazy jakie namalowała natura cieszyły oczy.
Idziemy na Łysą Górę?

Łysa Góra - pot. albo daw. Łysiec; Święty Krzyż - szczyt o wysokości 594 m n.p.m.w Górach Świętokrzyskich, położony we wschodniej części pasma Łysogór w Nowej Słupi, objęty ochroną w ramach Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Drugi szczyt - po Łysicy pod względem wysokości w tych górach. 

Zbudowany z piaskowców kwarcytowych zwanych niezbyt precyzyjnie „kwarcytami” i łupków kambryjskich.

Na szczycie znajdują się: skalne rumowisko, charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich, tzw. gołoborze, ścisły

rezerwat przyrody obejmujący las jodłowo - bukowy,

pozostałości wału kultowego przedchrześcijańskiego miejsca kultu Słowian, klasztor Misjonarzy Oblatów M.N. oraz muzeum parku narodowego - w jednym ze skrzydeł opactwa pobenedyktyńskiego, oraz Radiowo - Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty Krzyż o wysokości 157 m.

Przed wejściem na szlak stoi Pomnik Polaków zamordowanych w obozach na polecenie Stalina.

Łysa Góra stanowiła w okresie wczesnego średniowiecza prawdopodobnie ośrodek kultu związanego z religią Słowian.

"Na jej szczycie znajdować się miała bożnica w bałwochwalstwie żyjących Słowian, gdzie bożkom Lelum i Polelum ofiary czyniono i podług innych czczono tu bożyszcza: Świst, Poświst, Pogoda...” kronika Jana Długosza

Do dziś istnieją legendy o odbywających się na szczycie góry sabatach czarownic.

Bazylika mniejsza pw. Trójcy Świętej i sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego - sanktuarium znajdujące się na Świętym Krzyżu - Łysej Górze, w Górach Świętokrzyskich, na terenie diecezji sandomierskiej w granicach administracyjnych Nowej Słupi.

Najstarsze polskie sanktuarium, miejsce szczególnego kultu w wieku XV.

Według tradycji pierwszy kościół - rotundę, wzniosła tam w 966 r. Dąbrówka, żona Mieszka.

Znalazł się on w miejscu - jak napisano na historycznej tablicy umieszczonej w krużganku klasztoru - osławionej bałwochwalni, czyli znanej pogańskiej świątyni, gdzie dla potrójnego biesa Świat, Poświat, Pogoda bluźniono.

Ślady pogańskiego kultu zachowały się do dzisiaj na zboczu góry.

Data założenia opactwa benedyktynów na Łysej Górze nie jest znana. 

Tradycja benedyktyńska przypisuje fundację Bolesławowi Chrobremu w 1006 roku. 

Pewnym jest, że klasztor i romański kościół ufundowane zostały pomiędzy latami 1102 - 1138 przez Bolesława Krzywoustego.

 Początkowo pw. Świętej Trójcy, od XV wieku pw. Świętego Krzyża, po tym gdy w 1306 książę Władysław Łokietek przekazał łysogórskim benedyktynom relikwie drzewa Krzyża Świętego - przechowywane od XVIII wieku w kaplicy Oleśnickich i wg legendy podarowane przez Emeryka, królewicza z Węgier.

Nie jest jasne czy podczas II najazdu mongolskiego na Polskę w 1259 roku Mongołom udało się zdobyć opactwo na Łyścu.
W średniowieczu oraz później, aż do kasaty opactwa w 1819 r., Święty Krzyż był jednym z najważniejszych ośrodków intelektualnych i kulturalnych w Polsce.

Mnisi przechowywali cenne dzieła sztuki, literatury i nauki, prowadzili znane skryptorium - warsztat, w którym przepisywali księgi, m.in. Kazania Świętokrzyskie i prowadzili badania przyrodnicze i naukowe.
Na Świętym Krzyżu jest pochowanych wiele znakomitych osobistości, m.in. książę Jeremi Wiśniowiecki.

Historia bazyliki jest obfita i działo się z nią na przełomie dziejów mnóstwo historii i o tym poczytajcie sobie w opracowaniach historycznych.
Ja jeszcze napiszę że w 16 czerwca 2013 sanktuarium podniesiono do godności bazyliki mniejszej.

W 2014 roku ukończono rekonstrukcję kościelnej wieży autorstwa architekta Władysława Markulisa.

Klasztor ten jest świętokrzyską mekką pielgrzymów. 

Zjeżdżają oni tutaj z całego kraju.

Został on podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej, jak już wcześniej pisałam.
Wchodząc na Święty Krzyż szlakiem z Nowej Słupi mija się piękne kapliczki z wyrzeźbionymi stacjami Drogi Krzyżowej.

Architektura:

• Kościół - Obecna późnobarokowa świątynia została zbudowana w latach 1781-1789 wg projektu Józefa Karsznickiego w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. W 1914 roku Austriacy zburzyli wieżę, którą zrekonstruowano w 2014 roku. W niszach znajdują się rzeźby z XVII wieku, pochodzące prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła. Wnętrze kościoła ma charakter klasycystyczny.
• Kaplica Oleśnickich - zwana także Kaplicą Relikwii Krzyża Świętego, z lat 1614 - 1620 z funduszy Mikołaja Oleśnickiego. Znajdują się w niej od 1723 roku relikwie Krzyża Świętego.
• ołtarz główny w stylu klasycystycznym z obrazem św. Trójcy pędzla Franciszka Smuglewicza 
• obrazy Franciszka Smuglewicza - św. Józefa, św. Emeryka, św. Scholastyka ze św. Benedyktem.
• płyta nagrobna sekretarza królewskiego i opata Michała Maliszewskiego
• portal z marmuru
• stalle z XVIII w.
• zakrystia ze sklepieniem kolebkowo - krzyżowym i polichromią ze scenami z życia św. Benedykta. Meble w niej są intarsjowane i zostały ufundowane przez opata Karskiego w 1777 roku.
• Krużganek klasztorny z XV wieku w stylu gotyckim, ozdobiony orłami jagiellońskimi oraz litewską Pogonią i herbem Dębno na zwornikach. Południowym ramieniem biegnie fragment muru romańskiego z XII wieku, będący pozostałością z dawnego kościoła.
• Furta klasztorna z 1643 r. w stylu barokowym
• Brama wschodnia w stylu barokowym z XVII wieku, pokryta blachą w 1976 r.
• Probostwo szpitalne z XVIII w.

Zespół klasztorny benedyktynów, obecnie oblatów, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych - nr rej.: A.440/1-4 z 24.03.1947 i z 23.06.1967.

Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu mieści się na Świętym Krzyżu w budynku należącym niegdyś do zabudowań opactwa Benedyktynów na Łysej Górze.

Placówka mieści się w budynku, należącego w przeszłości do zespołu zabudowań opactwa benedyktynów na Łysej Górze.

Został on przejęty przez Park Narodowy w 1950 roku.

Na ekspozycję muzealną składają się eksponaty związane z terenem Gór Świętokrzyskich i obejmujące ich faunę i florę, geologię, hydrologię, klimat oraz zagadnienia ochrony środowiska.
Zaprezentowana jest również historia osadnictwa ludzkiego na tych terenach oraz rozwoju przemysłu, w szczególności hutnictwa żelaza i szkła.
Muzeum jest obiektem całorocznym, z wyjątkiem świąt.
RTCN Święty Krzyż - Radiowo - Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty Krzyż - wieża o wysokości 157 metrów, zbudowana w 1966 roku.

Zlokalizowana jest w Nowej Słupi na Łysej Górze, ok. 250 metrów od klasztoru.

Sygnał radiowy oraz telewizyjny emitowany z wieży swoim zasięgiem pokrywa całe województwo świętokrzyskie i spore fragmenty województw ościennych: podkarpackiego, łódzkiego, mazowieckiego, małopolskiego, lubelskiego i śląskiego.
Dzięki lokalizacji nadajnika na Łysej Górze w zasięgu ośrodka znalazło się blisko 2,5 miliona osób. 

Odbiór stacji radiowych i telewizyjnych jest możliwy w promieniu ok. 150 km lub większym. 

Jest to jeden z najlepszych, pod względem powierzchni pokrycia sygnałem, obiektów nadawczych w Polsce i Europie Środkowej.

Na koniec Legenda o Emeryku:

Emeryk był sławnym rycerzem, słynącym ze swojej wielkiej odwagi, oraz pychy.
Po tym jak porzucił wojenne rzemiosło postanowił pielgrzymować do wyjątkowych miejsc.
Jego ostatnim celem miał być Święty Krzyż, na który zamierzał wejść na kolanach.
Mieszkańcom Nowej Słupi chwalił się, że jest najbardziej pobożnym człowiekiem na świecie i po śmierci od razu trafi do raju.
Droga do klasztoru nie jest łatwa, pełno jest wystających ostrych kamieni dlatego zaciekawiło to mieszkańców, którzy tłumnie zebrali się, aby ten wyczyn zobaczyć na własne oczy.
Po dotarciu na skraj puszczy nagle w oddalonym o około 2 km klasztorze zaczęły bić dzwony.
Wtedy Emeryk powiedział, że biją na jego powitanie.
Ku zdziwieniu ludzi w tej samej chwili zamieniony został w kamienny posąg.
Była ta kara za pychę.
Od tej pory kamienny posąg przesuwa się rocznie o ziarnko piasku w stronę klasztoru.
Jak dotrze do celu wtedy będzie koniec jego pokuty, oraz nastąpi koniec świata.

Gołoborza które można podziwiać z tarasu widokowego zapierają dech w piersiach.

Widać tutaj panoramę Nowej Słupi.

Termin gołoborze jest określeniem regionalnym - Góry Świętokrzyskie i oznacza miejsce „gołe”, bez „boru” - nawiązuje do ich występowania w obrębie lasu.

Głównym czynnikiem powstania gołoborzy były procesy mrozowe - zmiany temperatury -  zamarzanie i rozmarzanie podłoża.

Polecam zwiedzanie Świętego Krzyża i wszystkiego co z nim związane.

Moja prośba jednak, idźcie pieszo, nie pozwólcie aby konie wciągały na górę ciężki wóz ze zwiedzającymi.

To tylko lekkie wzniesienie i 1,5 km do przejścia w jedną stronę i podziwiać można piękne widoki.

Artykuł przygotowany według podań Wikipedii.
1 grudnia 2018 roku.