Spacerkiem po Aleksandrowie Łódzkim

Na święta przedstawiłam zalążek Aleksandrowa Łódzkiego czyli jak miasto przystroiło się na święta.
Dziś opowieść o samym mieście, o jego początkach i wędrówce po uliczkach, parku, zwiedzając zabytki.
Wtedy gdy my odwiedziliśmy Aleksandrów Łódzki trwał tam Festiwal Sztuk Różnych.
Zapraszam na spacer.

Festiwal Sztuk Różnych w Aleksandrowie Łódzkim

Aleksandrów Łódzki - miasto w województwie łódzkim, w powiecie zgierskim, siedziba władz gminy miejsko - wiejskiej Aleksandrów Łódzki.

Należy do aglomeracji łódzkiej, miasto satelickie Łodzi. 

Miasto jest członkiem Związku Miast Polskich.
Według danych z 31 grudnia 2008 r. miasto miało 20 684 mieszkańców.

Pod względem fizycznogeograficznym Aleksandrów Łódzki położony jest na Wysoczyźnie Łaskiej.

Miasto znajduje się na dziale wodnym I rzędu, między dorzeczami Wisły i Odry, pozbawione jest większych cieków wodnych. 

Jedynie północny kraniec miasta opiera się o Bzurę.

Osada miejska powstała na początku XIX w. ok. 1816 r., a jej założycielem był Rafał Bratoszewski herbu Sulima, który ufundował także miejscową parafię katolicką pw. św. Rafała Archanioła.

W 1820 r. Rajmund Rembieliński nazwał Aleksandrów Łódzki „jednym z lepszych w Polsce miasteczek”. 

Twórcą planu urbanistycznego nowej osady był Austriak Bernard Schuttenbach. 

Bratoszewski nadał swemu miasteczku nazwę ku czci ówcześnie panującego cesarza Rosji i króla Polski - Aleksandra I, co pomogło w uzyskaniu dla niego w 1822 r. praw miejskich. 

Po śmierci Bartoszewskiego w 1824 r. właścicielami miasta została rodzina Kossowskich herbu Dołęga. 

Po 1832 r. miasteczko zaczęło gospodarczo podupadać, nie wytrzymując konkurencji sąsiednich ośrodków włókienniczych - Łodzi, Zgierza i Pabianic.

w dniu Festiwalu Sztuk Różnych

Pod koniec XIX i w początkach XX w. powstały w Aleksandrowie Łódzkim liczne zakłady dziewiarskie, przez co uznawany jest za kolebkę polskiego przemysłu pończoszniczego i przezywany przez mieszkańców nazwą „Skarpetkowo”, niekiedy określany też jako „Miasto Tkaczy”.

Branża ta dominuje w mieście do dziś.

Pewnie wiele osób zna markę skarpetek "nie do pary" Many Mornings.

To własnie w Aleksandrowie Łódzkim znajduje się jego siedziba z bardzo miłym właścicielem, który ma serce na dłoni i udzieli pomocy swoim klientom i nie tylko.

W 1910 r. Aleksandrów Łódzki uzyskał elektryczne połączenie tramwajowe z Łodzią, zlikwidowane po 1991 r.

Do dawnych wagonów tramwajowych typu Herbrand nawiązuje nazwa nowej restauracji, zdobiącej od 2008 r. centrum Aleksandrowa Łódzkiego.

Pamiętam jak jeździłam jednym z tych wagonów do koleżanki w latach 80 - tych ubiegłego stulecia.

Był to tramwaj linii 44.

Obecnie pozostały tylko fragmenty starych szyn w Parku na Rynku.

Od chwili powstania aż do 1939 r. Aleksandrów Łódzki był miastem trójnarodowym i trójwyznaniowym.

Zamieszkiwali tu potomkowie niemieckich tkaczy, wyznania ewangelickiego, żydowscy kupcy i sklepikarze wyznający judaizm oraz polscy robotnicy i rzemieślnicy wyznania katolickiego. 

Najliczniejszą i najbogatszą grupą etniczną aż do 1945 r. byli tu Niemcy. 

Dla Żydów Aleksandrów Łódzki był ważnym ośrodkiem religijnym - siedzibą cadyków chasydzkich z dynastii Danzigerów.

W 1870 r. decyzją władz rosyjskich Aleksandrów Łódzki utracił prawa miejskie.

Przywrócone zostały one przez władze polskie w 1924 r.

Najważniejsze zabytki Aleksandrowa Łódzkiego pochodzą z okresu początków miasta i zostały wzniesione w stylu klasycystycznym.
W większości znajdują się wokół Rynku:

1. Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Rafała i Michała Archaniołów. 
2. Dawny kościół ewangelicko - augsburski obecnie bezwyznaniowy pw. św. Stanisława Kostki.
3. Ratusz miejski - budynek przeznaczony dla władz miasta, czyli Magistratu.
4. Obecny budynek Biblioteki to dawna Pastorówka.
5. Park miejski - dawny ogród spacerowy w stylu angielskim, założony w 1824 r. przez właściciela miasta - dziedzica Rafała Bratoszewskiego.
6. Domy tkaczy - długie, drewniane, parterowe budynki, gdzie mieściły się mieszkania i warsztaty pierwszych mieszkańców miasta, pochodzą one z 1 połowy XIX w.
7. Obecny budynek Jatek - został odbudowany w 1998 r., więc nie jest zabytkowy, kształtem i stylem nawiązuje jednak do dawnych Jatek Miejskich.
8. Waga miejska.

Przez miasto prowadzi znakowany turystyczny czerwony Szlak Okrężny Wokół Łodzi.
Atrakcje przyrodnicze: Rezerwat przyrody „Torfowisko Rąbień” pod Aleksandrowem Łódzkim - typ torfowiska wysokiego, gdzie można spotkać wiele interesujących roślin bagiennych.

Rezerwat ma powierzchnię 42 hektarów i utworzono go w 1988 r.

Ad 1.

Kościół parafialny pw. św. Archaniołów Rafała i Michała.
Kościół rzymskokatolicki pw. św. Rafała Archanioła został wybudowany w latach 1816 - 1818, staraniem i sumptem założyciela miasta, Rafała Bratoszewskiego ok. 1765 - 1824.

Usytuowano go u zbiegu ulic Kościelnej i Kaliskiej ob. Wojska Polskiego i 11 Listopada, w południowo - wschodnim narożniku placu rynkowego. 

Była to budowla na planie prostokąta, orientowana, jednonawowa, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, kryta dwuspadowych dachem.

Od strony północnej do prezbiterium przylegała zakrystia, a od południa mały skarbczyk. Architekturze zewnętrznej nadano formy klasycystyczne. 

W elewacji frontowej oś pionową tworzyła półkolista wnęka, flankowana przez parę toskańskich pilastrów o wielokrotnie profilowanych kapitelach.

W przyziemiu wnęki mieściło się wejście główne, nad nim duże kwadratowe okno, powyżej zaś półkoliste. 

Nad całością górowała centralnie umieszczona wieża obita blachą.

Świątynia była remontowana w 1846 r. i w czasie I wojny światowej, kiedy to uszkodzeniu uległa wieża.

W latach 1922 - 1926 obiekt rozbudowano według planów architekta powiatowego Józefa Kabana.
Ostatnia przebudowa kościoła nastąpiła w latach 1988 - 1993 według planów Witolda Millo. 

Do istniejącego budynku od strony południowej dobudowano nową świątynię pw. św. Michała Archanioła, z dużym prezbiterium i dwiema kaplicami.

Ad 2.

Kościół pw. św. Stanisława Kostki - dawny kościół ewangelicko-augsburski.
Kościół został wzniesiony w latach 1827 - 1828 przez zbór ewangelicki w Aleksandrowie Łódzkim, z inicjatywy ówczesnego pastora Friedricha Georga Tuve, a przy wydatnej pomocy właściciela miasta Rafała Bratoszewskiego i rady miejskiej.

Projekt wykonał znany architekt warszawski  -  Gabriel Bonifacy Witkowski. 

Konsekracja obiektu nastąpiła 25 grudnia 1828 r. 

Do roku 1945 świątynia była użytkowana przez miejscową parafię ewangelicko - augsburską. 

W późniejszym czasie zaprzestano w niej odprawiania nabożeństw luterańskich. 

Nieformalną opiekę nad budynkiem przejęła tutejsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Rafała Archanioła, dla której pełnił on funkcję kościoła filialnego pw. św. Stanisława Kostki. 

W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia uregulowano status własności obiektu. 

Powrócił on do ewangelików, którzy jednak wydzierżawiali go katolikom, nie mając środków na jego utrzymanie. 

Nieremontowany przez lata popadł w zaniedbanie.

W latach dziewięćdziesiątych XX w. zaprzestano w nim sprawowania nabożeństw. 

W roku 2002 budynek przekazano na rzecz Fundacji Centrum Dialogu Kultur i Religii. 

W latach 2004 - 2012 został wyremontowany. 

Obecnie pełni on funkcję kulturalną, spotkań międzywyznaniowych, organizację uroczystości miejskich, szkolnych, a także okolicznościowego sprawowania liturgii i nabożeństw ekumenicznych.
Wzniesiono go w stylu klasycystycznym na planie prostokąta.

Jest to budowla murowana z cegły, otynkowana, zwrócona prezbiterium na północny zachód. 

Po obu stronach prezbiterium znajdują się prostokątne zakrystie, a za ścianą ołtarzową, na całej szerokości kościoła, prostokątne pomieszczenie mieszczące klatki schodowe na empory i ambonę. Od frontu usytuowana jest kruchta oraz dwie wieże z klatkami schodowymi prowadzącymi na galerie i chór muzyczny.

Wnętrze kościoła podzielone jest na trzy nawy przykryte płaskim drewnianym stropem. 

Nad nawami bocznymi usytuowano dwukondygnacyjne drewniane empory, wsparte na drewnianych filarach zakończonych stylizowanymi kapitelami: jońskimi na parterze, romańskimi na piętrach. 

Od wschodu mieści się chór muzyczny wsparty na dwóch kolumnach o kanelowanych trzonach i wolutowych głowicach.

Znajdują się tu cenne zabytkowe organy piszczałkowe, wykonane w 1872 r. przez firmę Gebrüder Walter z Guhrau, odrestaurowane w 2012 r. 

Instrument ten jest jednym z pięciu tej firmy zachowanych w Polsce.

Ad 3.

Gmach Ratusza miejskiego.

Gmach ratusza został wybudowany w roku 1824 w stylu klasycystycznym przez założyciela i właściciela miasta Rafała Bratoszewskiego ok. 1765 - 1824, który wydał na ten cel 20 000 zł.

Mieści się w południowej pierzei dawnego Rynku, a obecnie Placu Kościuszki.

Był to pierwszy na terenie Aleksandrowa Łódzkiego murowany budynek użyteczności publicznej. 

Twórca projektu jest nieznany.

Niektórzy przypisują jego autorstwo znanemu XIX - wiecznemu architektowi - Jakubowi Kubickiemu, który zaprojektował m.in. warszawski Belweder.
Ratusz został założony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu. 

Wzniesiono go z cegły, w całości otynkowano i pomalowano. 

Jest to budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, z nieużytkowanym poddaszem, przykryty czterospadowym dachem pobitym blachą.

Fasada ratusza jest siedmioosiowa, trzy osie środkowe są zryzalitowane. 

Poszczególne kondygnacje zostały oddzielone gzymsem.
W zwieńczeniu widnieje maska Temidy z zasłoniętymi oczami - symbol ślepej sprawiedliwości, oraz rok budowy. 

Na osi piętra mieści się balkon zdobiony balustradą tralkową, a powyżej półkoliste okno na poddasze. 

Natomiast nad skrajnymi oknami drugiej kondygnacji ryzalitu znajduje się motyw dekoracyjny w formie panopliów. 

Pierwotnie na parterze budynku mieścił się skład miar i wag, a także mieszkanie dla policjanta, obok którego był areszt.

 Na piętrze z kolei ulokowano kancelarie magistratu oraz czteroizbowe mieszkanie burmistrza. 

Obecna kolorystyka elewacji nawiązuje do pierwotnej z 1824 r.

Ad 4.

Pastorówka w Aleksandrowie Łódzkim.
Dom pastora został wzniesiony w 1848 r. staraniem gminy ewangelicko - augsburskiej.

Usytuowany jest w zachodniej pierzei Placu Kościuszki. 

Od strony północnej przylega do dawnego kościoła ewangelickiego.

Jest murowany z cegły, parterowy, częściowo podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem, zwieńczony wysokim dachem naczółkowym. 

Wzniesiono go na planie prostokąta, z sienią przelotową na osi.

Po obu stronach sieni znajdowały się po dwa pomieszczenia mieszkalne. 

Od północy do pastorówki dostawiono nieco niższą przybudówkę mieszczącą przejście do kościoła, krytą płaskim dachem pulpitowym.
Obecnie w wyremontowanym gmachu dawnej plebanii ewangelickiej mieści się Biblioteka Publiczna im. Jana Machulskiego.

Ad 5.

Park Miejski.

Aleksandrów Łódzki może się naprawdę szczycić ze swojego parku usytuowanego w samym centrum miasta.

Miejsce to powstało równocześnie z powstającą wówczas osadą przemysłową - osada ok. 1816 r.. 

W roku 1824 na polecenie właściciela miasta Rafała Bratoszewskiego herbu Sulima, wytyczono plac, który zaaranżowano w stylowy ogród angielski.

Miała w nim swoje miejsce kawiarnia, oranżeria no i rzecz jasna domek ogrodnika - ktoś musiał dbać o zieleń.
Obecnie jest miejscem spotkań, spacerów, chwil relaksu mieszkańców miasta. 

Duża ilość ławek, wytyczone alejki, porządek dają temu miejscu pozytywne wrażenie.
Pierwotnie w samym centrum parku znajdował dużych rozmiarów klomb. 

Obecnie w tym miejscu znajduje się pomnik - popiersie Tadeusza Kościuszki.

Ad 6.

Domy tkaczy.

Były to  długie, drewniane, parterowe budynki, gdzie mieściły się mieszkania i warsztaty pierwszych mieszkańców miasta, pochodzą one z 1 połowy XIX w.

Ad 7.

Dawne jatki miejskie.

Jatki miejskie wybudowano w latach dwudziestych XIX w. z inicjatywy władz miasta, a przy wydatnym wsparciu finansowym założyciela miasta Rafała Bratoszewskiego.

Stanęły w północnej części dawnego Rynku, w sąsiedztwie ratusza, z którym były połączone krytą galerią parterową.

Mieściły się tu kramy piekarskie i rzeźnicze. 

Autorem projektu był znany warszawski architekt pochodzenia włoskiego, Henryk Marconi,1792 - 1863. 

Elewacje frontowa i boczne zostały wzniesione z cegły i otynkowane, natomiast niewidoczny tył budynku wykończono tańszym kosztem z bali drewnianych.

Była to budowla na rzucie litery L., parterowa, niepodpiwniczona, z obszernym użytkowym poddaszem w części skrzydła północnego.

Po II wojnie światowej, ze względu na postępującą degradację, jatki straciły pierwotną funkcję handlową. 

W zrujnowanym budynku mieściły się składy i magazyny. 

Rozebrano go pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. 

Odbudowano w 1998 r. dzięki dotacji z Unii Europejskiej. 

Architektura zewnętrzna obiektu nawiązuje do klasycystycznego pierwowzoru. 

Obecnie jest siedzibą Urzędu Miejskiego w Aleksandrowie Łódzkim, a także Baku PKO BP.

Ad 8.

Waga miejska.

Waga miejska w Aleksandrowie Łódzkim powstała w latach dwudziestych XIX stulecia. 

Stanęła w południowej części dawnego Rynku, a obecnie Placu Kościuszki, naprzeciw ratusza. 

Wzniesiono ją w modnym wówczas stylu klasycystycznym.

Jest to niewielki obiekt na planie kwadratu, przykryty czterospadowym dachem, poprzedzony nieco niższą, prostokątną przybudówką krytą dachem dwuspadowym.

budynek za kominem ciuchci - Waga miejska

Ściana wejściowa przybudówki zwieńczona jest fryzem lombardzkim, pod którym znajduje się niewielki okulus doświetlający wnętrze. 

Drugi identyczny widnieje nad oknem od strony wschodniej.
Pierwotnie waga była siedzibą ważnika, który za drobną opłatą dokonywał pomiaru masy towaru. 

Obecnie mieści się tu sklepik z upominkami.

Ciekawostka:

Dla wszystkich fanów Włodzimierza Smolarka.

To tu swoje pierwsze kroki stawiał sławny piłkarz w AKS Włókniarz Aleksandrów Łódzki.

Spacer był ciekawy? nasz urzekło to miasto.

Artykuł napisałam dzięki E - Muzeum Aleksandrów Łódzki.
Sierpień 2018 rok.